Türkiye'de Ortaöğretim Öğretmenlerinin Mesleki Özerkliği: Var Olan ve Olası Politikaların Bir Analizi

ÖZ

Türkiye’de öğretmenlerin mesleki özerkliği uzun yıllardır sınırlı olmakla birlikte son dönemde Millî Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen birçok üst politika belgesinde öğretmen özerkliğinin geliştirilmesi hedeflenmektedir. Var olan ve olası politikalar temelinde Türkiye’de genel ortaöğretim düzeyinde öğretmen özerkliğini öğretmen görüşleri aracılığıyla çözümlemeyi amaçlayan bu araştırmada karma araştırma desenlerinden açımlayıcı sıralı desen kullanılmıştır. Araştırmanın nicel boyutunda veriler aşamalı tabakalı yöntemle farklı bölge, okul türü ve branştan 12.329 öğretmenden, “Öğretmen özerklik ölçeği” ile toplanmıştır. Nicel bulgulara ait derinlemesine bilgi elde etmek amacıyla maksimum çeşitlilik örnekleme yöntemiyle farklı bölge, okul türü ve branştan 12 öğretmen ile araştırmacı tarafından geliştirilen yarı yapılandırılmış görüşme formu aracılığıyla nitel veriler toplanmıştır. Araştırma sonucunda öğretmenlerin öğretmen politikaları ile ilişkili; mesleki özerkliğin bütün boyutlarını büyük ölçüde veya tamamen benimsediği bulgusuna erişilmiştir. Öğretimsel özerklik, yönetsel özerklik, kişisel ve mesleki gelişim özerkliği boyutlarına ilişkin var olan ve olası politikalar büyük ölçüde uygulanabilir bulunmakta iken mali özerklik boyutu orta derecede uygulanabilir bulunmaktadır. Öğretmenlerin öğretimsel özerkliği sınırlı olmakla birlikte bu sınırlı alanda aldıkları kararların etkileri konusundaki sorumlulukları da sınırlıdır.  Öğretmenlerin özerklik ve sorumlulukları arasında her ikisini de olumlu yönde geliştirecek bir denge sağlanması gerekmektedir. Merkezi düzeyde geliştirilen çerçeve öğretim programları doğrultusunda, öğretmenlerin öğretimsel özerkliklerinin artırılması ve bu geniş alanda aldıkları kararlardan sistematik bir biçimde sorumlu olmalarını özendirecek politikalar uygulanmalıdır. Bu politikalar standartlaştırılmış ve test merkezli olmayan esnek ve dengeli hesap verilebilirlik yaklaşımlarını içermelidir.