İdeal Vatandaşlık Hikâyesi: Farklı Devlet Üniversitelerinden Öğretmen Adaylarının Anlatı Sorgulaması

ÖZ

Araştırmanın amacı “ideal vatandaşlık” kavramının inşasını sosyal bilgiler öğretmen adaylarının gözünden anlamaktır. Araştırmanın gerçekleştirilmesinde nitel araştırma yöntemlerinden anlatı sorgulaması deseni uygulanmıştır. Anlatı sorgulaması; deneyimleri, anlamları ve öyküleri bireyin yaşamı süresince karşılaştığı kişi, olay ve çevre bağlamında mercek altına alan nitel araştırma desenidir. Katılımcıların belirlenmesinde tipik vaka örneklemesi kullanılmıştır. Tipik vakanın ortaya konulması amacıyla araştırmanın yapıldığı üniversitelerin sosyal bilgiler öğretmenliği lisans programına kayıtlı 3. ve 4. sınıf düzeyi öğrencilerine Vatandaşlık Algısı Ölçeği, Aktif Vatandaşlık Ölçeği ve açık uçlu soru formu uygulanmıştır. İlgili ölçme araçlarından çıkan sonuçlar ışığında sahadaki tipik durumun nasıl olduğu gözlenmiştir. Bu doğrultuda, çalışma 4 farklı devlet üniversitesinin sosyal bilgiler eğitimi anabilim dalında okuyan 3. veya 4. sınıf düzeyindeki 15 katılımcı ile gerçekleştirilmiştir. Veriler, yarı yapılandırılmış görüşme tekniği ile toplanmıştır. Bu kapsamda, her bir katılımcı ile en az 2 en fazla 3 defa bireysel ve yarı yapılandırılmış görüşmeler yapılmıştır. Çalışmanın verilerini çözümlemek için problem-çözüm anlatı analizi (çevre, kişi, eylem, problem ve çözüm) kullanılmıştır. Çalışma sonucunda, katılımcıların görüşlerinin, demokratik vatandaşlık anlatısı ve vatansever vatandaşlık anlatısı olmak üzere iki farklı ideal vatandaşlık anlatısı temasında kümelendiği belirlenmiştir. Demokratik anlatıya uygun görüş bildiren katılımcılara göre demokrasinin Türkiye’de içselleştirildiği sonucuna ulaşılmıştır. Bu katılımcıların görüşlerine göre, ideal vatandaş̧ farklılıkları tanıyan, önemseyen, saygı duyan demokratik insandır. Vatansever anlatıya uygun görüş bildiren katılımcılara göre ise Türkiye zor bir coğrafyada bulunmaktadır. Bu katılımcıların görüşlerine göre, yabancı devletler Türkiye hakkında olumsuz düşüncelere sahiptirler. Araştırma sonuçları, öğretmen adaylarının problem, eylem, yer, karakter ve çözüm gibi anlatı öğeleri bakımından iki farklı hatta çatışan anlatı arasında bölündüğünü göstermektedir. Sonuçlar ışığında vatandaşlık eğitimine ve gelecekte yapılacak araştırmalara dönük önerilerde bulunulmuştur.