Sosyal Bilimler Temelinde Sosyal Bilgiler Eğitimi Özelinde Bilgi Okuryazarlığı Modeli Önerisi

ÖZ

İnsanın doğayı anlama çabası, veri, enformasyon, bilgi ve bilgelik düzeylerini içeren bir zihinsel şemadan kaynaklanır. Birey, doğadaki her şeyi ilk olarak veri olarak algılar ve bu veri toplama süreci doğum öncesinden başlar ve doğduktan sonra devam eder. İnsanlık tarihinde bireyler, insan, diğer canlılar, doğa ve dünya hakkındaki algılarını, deneyimlerini ve gözlemlerini kaydederek veri kaynağını oluşturmuştur. Bu veriler, bireylerin ihtiyaçları ve ilgi alanları doğrultusunda işlenir ve anlamlı enformasyona dönüşür. Bilgi, enformasyonların bağlantılarının güçlenmesi ve anlam kazanmasıyla ortaya çıkar. Bu şekilde, insanlar doğa ve çevre hakkında giderek büyüyen bir bilgi hazinesi oluştururlar. Doğayı anlama ve yorumlama çabası, insanın yalnız fiziksel çevresini değil, aynı zamanda toplumların yapasını, kültürlerini, ekonomilerini ve tarihleri de içerir. Bu bağlamda, sosyal bilimler ve sosyal bilgiler, bu geniş perspektifi anlamamıza yardımcı olan önemli bir araçtır. Sosyal bilimler, toplumsal yapıları, kültürel normları, ekonomik sistemleri ve siyasi süreçleri inceleme konusunda bize rehberlik eder. Sosyal bilimlerin basitleştirilerek ortaokullarda ders olarak bir arada sunulduğu sosyal bilgiler ise insanların bir arada nasıl yaşadığını, etkileşimde bulunduğunu ve tarih boyunca nasıl değiştiğini anlamak için sosyal bilgilerin sunduğu veriler ve enformasyonlar kritik öneme sahiptir. Sosyal bilgiler, insanların sosyal ilişkilerini, toplumsal yapıları ve tarihsel olayları anlama çabalarını yansıtır ve bu konuları anlama ve değerlendirme becerileri kazandırmayı hedefler. Bu, bilgi ve bilgelik düzeylerini zenginleştirir.
Sosyal bilimlerde bilgi elde etmeye yönelik ortak bir şema veya modelin olmadığı ifade edilebilir. Bilginin, sosyal bilgilerin içeriğinde yer alan sosyal bilim alanlarında yapılandırılması önemlidir. Bu kapsamda araştırmanın amacı, sosyal bilimler olarak sosyal bilgiler öğretimi kapsamında öğrencilerin bilgi okuryazarlığını geliştirebilecek farklı bilgi türleri ile ilgili bir çerçeve model geliştirmektir. Çalışma nitel araştırma yaklaşımlarından, temellendirilmiş teori deseni ile tasarlanmıştır. Araştırmada temellendirilmiş teori deseni kapsamında bilgi türlerine yönelik literatür incelenmiş, sosyal bilim alan uzmanı ve sosyal bilgiler alan eğitimcisi 25 akademisyen ile görüşülerek sosyal bilimlerde kullanılan bilgi türleri belirlenmeye çalışılmıştır. Veri toplamak amacıyla araştırmacı tarafından geliştirilen yapılandırılmamış görüşme formu kullanılmıştır. Verilerin analizinde tümevarım analiz yaklaşımı benimsenmiştir. Elde edilen verilerin analizinde, araştırmanın amacına uygun kavram analizi (kodlama) yöntemi kullanılmıştır. Literatür okumaları sonucu bilgi okuryazarlığı tanımlanmış ve alan uzmanları ile yapılan görüşmeler sonucunda sosyal bilimlerde kullanılan çekirdek kategori olarak ifade edilebilecek bilgi türleri elde edilmiştir. Bu bilgi türleri; yorum, öngörü, strateji, kavram, çıkarım ve teori olarak ifade edilebilir.