Fonolojik İşlemleme ve Dil Becerilerinin Okuma Akıcılığının Boylamsal Gelişimindeki Rolü

ÖZ

Doğruluk, otomatiklik ve prozodi olmak üzere üç bileşenden oluşan akıcı okuma becerilerinin edinimi ve gelişimi karmaşık ve çok bileşenli doğası nedeniyle dile ve bilişe dayalı birçok becerinin kullanılmasını gerektirmektedir. Fonolojik işlemleme becerileri de alanyazında bu beceriler arasında sıkça vurgulanmakta, akıcı okuma ile ilişkisi açık bir şekilde gösterilmektedir. Ayrıca alanyazında alfabetik dillerde okumanın yordayıcılarının büyük bir kısmının evrensel olduğu, ancak her bir yordayıcının katkısının ortografinin şeffaflığına göre farklılaştığı ortaya konulmuştur. Bu bağlamda, özellikle Türkçe gibi şeffaf yazı sistemlerinde akıcı okumanın gelişiminde fonolojik işlemlemeye ve dile dayalı bileşenlerden hangilerinin etkisi olduğunun belirlenmesinde yarar vardır. Bu araştırmada; birinci sınıf birinci dönemdeki fonolojik işlemleme ile alıcı ve ifade edici dil becerilerinin, birinci ve ikinci sınıfta üç dönem boyunca izlenen metin okumadaki akıcılığın boylamsal gelişimindeki rolünün belirlenmesi amaçlanmıştır. Korelasyonel desende gerçekleştirilen araştırma Ankara ilinde alt-orta ve üst sosyoekonomik düzeyi temsil eden her tabakadan seçkisiz olarak belirlenen 45 okulda öğrenim gören 310 katılımcı ile gerçekleştirilmiştir. Katılımcıların metin okuma akıcılıklarının belirlenmesinde Okuma Yazma Değerlendirme Bataryası’nın (OYAB) Metin Okuma Testi, fonolojik işlemleme becerilerinin değerlendirilmesinde ise EROT’un Sesbilgisel Farkındalık alt testleri, Hızlı İsimlendirme Testinin Nesne ve Renk İsimlendirme alt testleri ve Çalışma Belleği Ölçeğinin sözel bellek alanındaki alt ölçekleri kullanılmıştır. Yapısal Eşitlik Modelleri kapsamında ölçme modeli analizi yapılmış, ardından boylamsal gelişim modeline yordayıcı değişkenler eklenerek gelişim sürecindeki rolleri tespit edilmiştir. Sonuçlar, katılımcıların akıcı okuma performanslarının çalışmanın yürütüldüğü üç dönem boyunca her dönemde artış gösterdiğini, birinci sınıf birinci dönemdeki fonolojik işlemleme ve ifade edici dil puanlarının katılımcıların akıcı okuma gelişimlerine katkısının anlamlı olduğunu göstermiştir. Bu sonuçlar, erken dönemde gözlenebilen fonolojik işlemleme ve dil gelişimindeki yetersizliklerin okuma güçlüklerine ilişkin önemli bir gösterge olarak ele alınabileceği şeklinde değerlendirilmektedir.