Pedagojik ve Dil Bilimsel Yaklaşımla Okul Sözlüğü Maddeleri

ÖZ

Sözlükler, bir kelimenin anlamı ve söylevdeki en doğru kullanımı hakkında bilgi içeren kaynak eserler ve çevrim içi veri tabanlarıdır. Sözlüklerin madde başları ve tanımları sözlüğün hedef kullanıcılarına, düzenlenme amacına ve sözlüğün türüne göre değişmektedir. Okul sözlükleri sözlük bilimi ve dil biliminin yanı sıra pedagojik kaygıları da dikkate alarak hazırlanması gereken eserlerdir. Bir sözlük maddesi, bir madde başı kelime ve onun açıklamalarını (tanım, dil bilgisel işlev etiketi, telaffuz, illüstrasyonlar vb.) içerir ve bu birime sözlük biliminde parçacıl yapı adı verilir. Bu çalışmada okul sözlüğündeki bir maddenin dil bilimsel ve pedagojik kaygılar dikkate alınarak ne tür yapılar (örneğin kelime türü etiketleri, örnek cümleler vb.) içerebileceğinin bir listesinin oluşturulması, ardından bu listeye dayanarak Türkçe okul sözlükleri için bir sözlük maddesi şeması geliştirilmesi amaçlanmaktadır. Bu amaç doğrultusunda nitel araştırmamızda, sözlük bilimi araştırmalarında sözlüklerde var olan durumu tespit eden çalışmalarda sıklıkla tercih edilen betimleyici yöntem tercih edilmiştir. Bir okul sözlüğü maddesinde yer alan dil bilimsel ve pedagojik özellikler, araştırma nesnesi olarak seçilen 3 farklı dilden (Türkçe, İngilizce ve Fransızca) ve 3 farklı okul sözlüğünden içerik analizi yoluyla (Türk Dil Kurumu [TDK], Cambridge ve Le Robert) elde edilmiştir. Çalışma sonucunda, okul sözlüğü maddelerinin madde başı bölümünde 6, tanım bölümünde 21 farklı yapı içerdiği gözlemlenmiştir. Madde başında 1 adet pedagojik ve 5 adet dil bilimsel yapı bulunmaktadır. Tanımda ise 10 adet pedagojik ve 11 adet dil bilimsel yapı bulunmaktadır. Elde edilen verilere göre okul sözlüklerinde yer alan pedagojik yapılar çoğunlukla madde başı kelimenin kullanımını daha somut hâle getirmek amacıyla kullanılmıştır. Örneğin, kelimenin türünü belirtmek dil bilimsel bir özellik iken kelimenin dil bilgisi bakımından işlevini açıkça belirten bir örnek kullanım vermek pedagojiktir. Bu çalışma sonucunda Türkçe okul sözlüklerinde madde başı kelimeyi somutlaştıracak resim ve örnek cümle gibi yapılara yer verilmesi önerilmiştir. İngilizce ve Fransızcadan farklı olarak Türkçe, kelimelerin çeşitli dil bilgisel işlevlere sahip olabilmesi bakımından esnek sisteme sahip olduğundan yani morfolojik açıdan aynı görünümdeki bir kelimenin (zarflara veya sıfatlara özel bir son ek almamış kelime) dil bilgisel işlevi bağlama göre değiştiğinden kelimenin sahip olduğu her dil bilgisel işlevi belirten örnek bir cümleye yer verilmesi gerektiğinin önemi vurgulanmıştır. Araştırma sonucunda ideal bir okul sözlüğü maddesi şeması önerilmiştir.